Verlos ons van het kwaad

Mijn broertje leerde voor dominee. Hij hield moedig stand maar was niet opgewassen tegen de religieuze manipulatie van zijn docent, alleenheerser in een imperium. Over zijn vertrek werd geheimzinnig gedaan. Het Nederlands Dagblad pikte het op en interviewde niet alleen mijn broertje, maar ook professor Van Lieburg die veel weet van gesloten gemeenschappen. Zelf verliet ik jaren geleden dezelfde kerk. Een ouderling stuurde mij een bloemetjeskaart met op de achterkant: ‘Je hebt de waarheid verlaten.’

Het beroerde is dat religie grote woorden gebruikt. Peter van Beek schrijft in de roman Sla ons met medelijden: ‘De zwartgeklede predikant lijkt wel een toneelspeler: hij fluistert, schreeuwt, houdt soms zijn adem in (…).’ Tijdens de preek: ‘De Heere kastijdt de gelovigen en daarom moeten ouders óók hún kinderen slaan. Ouders staan in hun recht, hun straffen lijken op Gods gedrag, ze doen wat goed is in de ogen des Heeren, maar alleen als ze uit liefde handelen.’ Ik begreep dat Van Beek pas op oudere leeftijd dit boek kon schrijven omdat hij teveel woede in zich had. Vermoedelijk wordt zijn kritiek op de kerk als kwaadspreken over God opgevat.

Hoe kun je ontgiften van de foute kanten van religie zonder je geloof kwijt te raken? Dat is een spannende vraag. Misschien is het wel een levenslang proces, in het geval van mezelf en mijn familie. In Relidetox, genezen van religieuze manipulatie zegt Reinier Sonneveld dat leiders in sommige gemeenschappen afgeschermd en bijzonder worden gemaakt. De grote waarheid stroomt als het ware door hen heen. ‘Ik ben zelf niets, ik doe er niet toe, het is me allemaal gegeven.’ Die nederigheid is verwarrend, omdat tegelijk het exclusieve wordt benadrukt: de leiders hebben een zeer kort lijntje met God, zij staan op gelijke voet met Mozes en weten precies hoe God denkt en wat Hij wil. Als je kritiek hebt, krijg je teksten over de molensteen of Gods oogappel te horen, of mag je je (kind) niet laten dopen.

Gelijktijdig met Sonnevelds boek las ik de roman Het evangelie van de nieuwe wereld van Maryse Condé. Pascal (Jezus), geboren uit een islamitische moeder en een Braziliaanse vader, wordt geadopteerd door christenen. Espiritu (de Geest) neemt hem in zijn privéjet mee om zijn vader te zoeken. Pascal schrijft pamfletten en wil, op het drammerige af, dat iedereen hetzelfde denkt over kleur, gender en klimaat.

Deze boeken maken me duidelijk dat manipulatie heel divers kan zijn (over cancelcultuur gesproken), dat er in de kerk en daarbuiten veel narcisten zitten, en dat we, ik spreek in de wij-vorm, moeite kunnen hebben om God zelf te laten uitmaken hoe Hij God wil zijn. Okke Jager dichtte een S.O.S. waarvan het slot luidt:

Gedenk de dominees en red hun zielen,
die braaf Uw slaaf zijn met zoveel bravour.
Geef ons weer Wijzen die nog durven knielen,
met al hun wijsheid op de kale vloer.
Verlos ons van de trots der theologen,
die kwam en zag en Jezus overwon.
God, geef ons heden dominees met ogen,
en die geabonneerd zijn op de zon.

Deze column verscheen in het decembernummer 2022 van De Nieuwe Koers. www.denieuwekoers.nl