Het laatste licht optekenen

‘Een depressie kan ons allemaal overkomen,’ zegt staatssecretaris Blokhuis. ‘Erover praten kan beginnen met een simpel ‘hey’. Door het bespreekbaar te maken, hebben mensen die depressief zijn niet langer het gevoel er alleen voor te staan. Dat is heel waardevol, want iedereen moet kunnen meedoen.’

Ik weet niet of het aan mij ligt, maar ik moet bij dit citaat prompt aan De luizenmoeder denken. Juf Ank is erg van het ‘iedereen moet kunnen meedoen’. Twee vaders? Kinderen met een kleurtje? Op haar Ank-toon: ‘Dat is niet raar, dat is bijzonder.’

Priester en schrijver Antoine Bodar vindt het hele ‘hey, het is oké’ maar onbenullig. ‘De overheid moet zorgen dat de trein goed loopt, punt.’ Sowieso vindt hij depressie een containerbegrip. Het betekent van alles en daardoor ook helemaal niets. Toch schreef hij een openhartig boekje over zijn psychische kwetsbaarheid. ‘Een priester moet een trooster zijn.’

En troosten doet hij. Juist in zijn eerlijkheid. ‘Ik betrap me weleens op het gevoel van opluchting omdat het hopelijk niet al te lang meer duurt. Je kunt dat natuurlijk vroom verwoorden, zoals Paulus zegt: “Ik wil wel naar U toe.” Dat blijft een vraag: ik moet het wel uithouden.’

Zwaarmoedigheid wortelt volgens hem in een Sehnsucht naar het schone, naar de liefde. Men lijdt aan het leed van de vergankelijkheid. Daarom zijn Godzoekers en kunstenaars zo vatbaar voor depressie. Ik denk dat het klopt. Schrijvers en kunstenaars verkeren in een imaginaire wereld, een tussenwereld waarin niets vastgelegd of geconditioneerd is. ‘Iedere schrijver is een vrijwillige banneling die de familie en het land dat hem baarde moet verlaten om zich aan de macht van een zichtbare of onzichtbare dictatuur te onttrekken,’ schreef Connie Palmen.

Joost Zwagerman, Wim Brands, Antoine Bodar, ikzelf en zoveel anderen leden en lijden aan het leven. Zelf ervaar ik de terugkerende depressies als verschrikkelijk (dus niet als ‘oké’). De verleiding van de dood, de grijze mist, het niet-meer-willen. Toch weet ik dat acceptatie en zelfspot helpen. En het denken in het grotere geheel (depressies zijn niet nuttig, wel soms zinvol). Daarom stel ik doelen, probeer dingen uit het niets te scheppen – en het laatste licht op te tekenen.

‘De zon is ook al dood, / leerde ik vandaag. In / het voorgeborchte stelt / het nabeeld van de zon / een laatste vraag. Wie of wat / houdt de herinnering / aan eeuwig licht in ere?’ (Joost Zwagerman)

(Deze column verscheen in De Nieuwe Koers, 2018 no. 2)