Museale aandacht voor refo’s

Op 4 juli was de opening van de tentoonstelling ‘Bij ons in de Biblebelt’ in het Catharijneconvent. Nu, twee weken later, lukte het me pas om iets te schrijven. Het zegt iets over het proces in mijn brein (en het succes van de tentoonstelling): ik bleef nadenken. Tegelijk is het een spannend gebeuren: hoe verhoud je je tot een groep, ben je er onderdeel van en is het een warm bad van herkenning? Of voel je je een buitenstaander, iemand die zich vervreemd voelt?

Hoe het ook zij, het idee van een pelgrimsroute, het onderweg zijn, het ‘niet van hier’, zal iedereen in het hart raken.

De NS-advertentie in Spoor over de Biblebelt-expo loog er niet om. ‘Maak kennis met Biblebeltbewoners. (…) Nooit eerder kwam je zó dicht bij de belevingswereld van deze orthodox-christelijke groep.’ De toon was gezet.

Op Twitter kwamen tal van reacties. ‘Wansmakelijk,’ schreef @F_S_Y_K, ‘Stel je voor dat de NMBS [de Belgische trein, MvM] zoiets zou doen met promotietickets naar Antwerpen Centraal. “Maak kennis met de Jodenkwartierbewoners” of “Chinatownbewoners”.’ En @Japio380 tweette: ‘Waarom moet deze -meestal hardwerkende – groep altijd op de hak worden genomen?’

Het was nogal een uitdaging, denk ik. Elk museum, ook het Catharijneconvent, moet aan marketing doen. Hoe verleid je mensen om te komen? Hoe zet je de Biblebelt in de markt? (Valt er iets in de markt te zetten? En wat dan?) En tegelijk: hoe voorkom je dat je een groep gelovigen kwetst?

Voor het eerst is er museale aandacht voor refo’s. Tanja Kootte, conservator en brein achter de tentoonstelling, vertelde erover. Al jaren wilde ze iets doen met ‘de bevindelijken’. En daarmee met de brede en smalle weg, wat het thema van de tentoonstelling zou worden. ‘Mogen we de bewoners van de Biblebelt misschien zien als mensen die voortdurend het smalle pad willen kiezen?’

Die zin van Tanja stemde me tot nadenken. Als dát gezegd wordt, door haar en hopelijk meer mensen, dan wordt de aandacht verlegd. Het uiterlijk (rokken, hoedjes, kousen) en de cultuur (de massale kerken, zondagsrust, niet vaccineren, Nashville etc.) wordt daarmee ondergeschikt aan de weg (de smalle weg) en het volgen van Jezus.

Nu weet ik dat de Biblebeltbewoners in het Catharijneconvent centraal staan, en niet hun God, maar ik had wel iets meer van die God willen terugzien. Het afbeelden van God is echter een lastig ding, en meer iets voor devotie in katholieke kring. Maar een reformatorische draai had wellicht wel gekund. Een hartstochtelijk verhaal van een dominee over het Lam (de gekruisigde Jezus), of interviews met mensen die wonderlijke dingen hebben meegemaakt. Of iets met inloophuizen, goede doelen, de christelijke moeder Theresa’s waarin we de liefde van God terugzien.

Iemand van de Volkskrant had het in elk geval over een hel- en verdoemenispreek. Op een rieten kerkstoel luisterde ze flarden van een heftige tirade. Het langzame, gewijde psalmgezang vond ze mooi.

Tijdens de opening was het behoorlijk druk. Ik vond het spijtig dat ik veel beeld- en luisterfragmenten miste. In de zaal van de foto’s van Samuel Otte (de interieurs met pasgetrouwde stellen) waren ook filmpjes te zien. Reformatorische christenen vertelden over de keuzes die ze maakten. Thema’s als media, kleding, gezin, politiek en vrije tijd kwamen aan bod. Waar ikzelf vooral nog lang over na moest denken, waren de (dure) interieurs op de foto’s. Alles keurig netjes. Setjes van twee kaarsen, twee kussentjes, twee potjes etc. Geen kat die door een foto loopt. Ook geen rondslingerende boeken, of iets groens, iets levends.

Naast foto’s van Samuel Otte en Sjaak Verboom (zijn serie zaterdag-zondag is echt de moeite waard) exposeerden Liesbeth Labeur, Martijn Duifhuizen, Martin de Heer, Tijs Huisman, Bert Bosch, Piet den Hertog en Jan den Ouden. Bij de vitrine met de meerkoeten van Martin de Heer klonk gegniffel. ‘De materialistische meerkoet sleept van alles naar zijn agressief verdedigde nest. Van alle vogels die ik ken, lijkt de meerkoet misschien wel het meest op de refo.’ Het was een komen en gaan in de Korfzaal. Een vrouw wilde het dimensionale losse draadje voelen dat Jan den Ouden speels aan het schilderij had toegevoegd. En anderen bogen zich over het beeldje van Tijs Huisman.

Fred van Lieburg, hoogleraar religiegeschiedenis en kenner van de Biblebelt, had het in zijn speech over zelfbewustzijn en cultuurmijding. En dat hij blij met het mooie weer was, zodat we in de open lucht bij elkaar konden zijn – in plaats van in de katholieke kloosterkapel ernaast.

Stil en gerust zijn, de bescheidenheid die een christen siert, is een groot goed. Maar soms is het dapper om in je hart te laten kijken. Al met al vond ik het een zorgvuldige tentoonstelling. Ik respecteer de moed van het Catharijneconvent en alle deelnemende refo’s (misschien moet men eens af van het slachtofferige ‘op de hak voelen genomen’, @Japio380).

De tentoonstelling ‘Bij ons op de Biblebelt’ is te zien tot en met 22 september 2019. Op dinsdag- en donderdagmiddagen zijn er geregeld themalezingen te bezoeken, met onder meer lezingen van George Harinck, Tom Mikkers, Mirjam de Baar, John Exalto, Maarten Wissen en Anneke Pons-de Wit. Ook Jan Siebelink en Franca Treur spreken. Sommige lezingen zijn volgeboekt, andere nog niet. Meer info: www.catharijneconvent.nl